Με τον νόμο 4990/2022, με τον οποίο ενσωματώθηκε η υπ΄ αριθμ. 1937/2019 Οδηγία ΕΕ, ιδρύεται σύστημα εσωτερικής και εξωτερικής αναφοράς παραβιάσεων ενωσιακού δικαίου, εισάγονται διατάξεις προστασίας των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του ενωσιακού δικαίου, οργανώνεται η διαδικασία υποβολής, παραλαβής και παρακολούθησης αναφορών και προβλέπονται και οι κυρώσεις παραβίασης των νομίμων υποχρεώσεων. Οι διατάξεις του νόμου εφαρμόζονται για την προστασία προσώπων που αναφέρουν ή αποκαλύπτουν παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου στους τομείς:

α) των δημόσιων συμβάσεων, 

β)  των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, προϊόντων και αγορών, καθώς και της πρόληψης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, 

γ) της ασφάλειας και της συμμόρφωσης των προϊόντων, 

δ)  της ασφάλειας των μεταφορών, 

ε) της προστασίας του περιβάλλοντος, 

στ) της προστασίας από την ακτινοβολία και της πυρηνικής ασφάλειας, 

ζ)  της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, καθώς και της υγείας και της καλής μεταχείρισης των ζώων, 

η) της δημόσιας υγείας, 

θ) της προστασίας των καταναλωτών, 

ι) της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και της ασφάλειας των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών κλπ. 

Στόχος του νόμου είναι να ενθαρρύνονται τα πρόσωπα (ενεργοί εργαζόμενοι, απολυμένοι, άτομα που βρίσκονται σε στάδιο πρόσληψης, αυτοαπασχολούμενοι κλπ) που λαμβάνουν γνώση κάποιας παραβίασης στους ανωτέρω τομείς να την αναφέρουν στις αρμόδιες αρχές, απολαμβάνοντας την απαραίτητη και αναγκαία προστασία.  

Στο πλαίσιο λοιπόν του ανωτέρω νόμου, οι επιχειρήσεις, έχουν υποχρέωση να ορίσουν Υπεύθυνο Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (ΥΠΠΑ) εντός των προθεσμιών που κατωτέρω θα αναλυθούν ανά περίπτωση, μέσω του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, διαφορετικά κινδυνεύουν με επιβολή διοικητικών κυρώσεων (πρόστιμα).  Με τον τρόπο αυτό καθορίζεται η διαδικασία εσωτερικής αναφοράς των παραβιάσεων στον ιδιωτικό τομέα. 

Οι  Υ.Π.Π.Α. έχουν τις εξής αρμοδιότητες:

α) παρέχουν τις κατάλληλες πληροφορίες σχετικά με τη δυνατότητα υποβολής αναφοράς εντός του φορέα και κοινοποιούν τις σχετικές πληροφορίες σε εμφανές σημείο του φορέα,

β) παραλαμβάνουν αναφορές σχετικά με παραβιάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος,

γ) βεβαιώνουν την παραλαβή της αναφοράς στον αναφέροντα εντός προθεσμίας επτά (7) εργάσιμων ημερών από την ημέρα παραλαβής,

δ) προβαίνουν στις απαραίτητες ενέργειες, προκειμένου να επιληφθούν της αναφοράς τα αρμόδια όργανα του φορέα ή οι αρμόδιοι κατά περίπτωση φορείς, ή περατώνουν τη διαδικασία, με την αρχειοθέτηση της αναφοράς, αν είναι ακατάληπτη ή υποβάλλεται καταχρηστικά ή δεν περιέχει περιστατικά τα οποία να στοιχειοθετούν παραβίαση του ενωσιακού δικαίου ή δεν συντρέχουν σοβαρές ενδείξεις για τέτοια παραβίαση και την κοινοποίηση της σχετικής απόφασης στον αναφέροντα ο οποίος, αν θεωρεί ότι δεν αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά, δύναται να την επανυποβάλλει στην Ε.Α.Δ., η οποία, ως εξωτερικός δίαυλος, ασκεί τις αρμοδιότητες του άρθρου 12,

ε) διασφαλίζουν την προστασία της εμπιστευτικότητας της ταυτότητας του αναφέροντος και κάθε τρίτου που κατονομάζεται στην αναφορά, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε αυτή σε μη εξουσιοδοτημένα πρόσωπα,

στ) παρακολουθούν τις αναφορές και διατηρούν επικοινωνία με τον αναφέροντα και, εφόσον απαιτείται, ζητούν περαιτέρω πληροφορίες από αυτόν,

ζ) παρέχουν ενημέρωση στον αναφέροντα για τις ενέργειες που αναλαμβάνονται μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, το οποίο δεν υπερβαίνει τους τρεις (3) μήνες από τη βεβαίωση παραλαβής, ή αν δεν έχει αποσταλεί βεβαίωση στον αναφέροντα, τους τρεις (3) μήνες από το πέρας των επτά (7) εργάσιμων ημερών από την υποβολή της αναφοράς,

η) παρέχουν σαφείς και εύκολα προσβάσιμες πληροφορίες για τις διαδικασίες υπό τις οποίες οι αναφορές μπορούν να υποβληθούν στην Ε.Α.Δ. και, κατά περίπτωση, σε δημόσιους φορείς ή θεσμικά και λοιπά όργανα ή οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και

θ) σχεδιάζουν και συντονίζουν επιμορφωτικές δράσεις σχετικά με τη δεοντολογία και την ακεραιότητα, συμμετέχουν στη χάραξη εσωτερικών πολιτικών για την ενίσχυση της ακεραιότητας και της διαφάνειας στον φορέα.

Υ.Π.Π.Α. μπορεί  να ορισθεί είτε εργαζόμενος, είτε τρίτο πρόσωπο. Θα πρέπει πάντως να πρόκειται για άτομο καταρτισμένο σχετικά με την νομική συμμόρφωση. Αν ορισθεί εργαζόμενος, πρέπει να γίνει τροποποίηση της ατομικής σύμβασης εργασίας του, ώστε να ενταχθούν στα καθήκοντά του και εκείνα του ΥΠΠΑ. Ο νόμος προβλέπει ότι καθήκοντα ΥΠΠΑ δεν μπορούν να ασκήσουν εκείνοι:  

α) κατά των οποίων εκκρεμεί ποινική δίωξη για οποιοδήποτε κακούργημα και για τα εγκλήματα της κλοπής, υπεξαίρεσης, απάτης, εκβίασης, πλαστογραφίας, πλαστογραφίας πιστοποιητικών, απιστίας δικηγόρου, απιστίας, δωροδοκίας, παράνομης βεβαίωσης ή είσπραξης δικαιωμάτων του Δημοσίου, παράβασης καθήκοντος, δυσφήμησης, συκοφαντικής δυσφήμησης, ψευδούς βεβαίωσης, υφαρπαγής ψευδούς βεβαίωσης, ψευδούς καταμήνυσης, υπεξαγωγής εγγράφων, για οποιοδήποτε έγκλημα σχετικά με την υπηρεσία, κατά της γενετήσιας ελευθερίας – αξιοπρέπειας ή οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, για παραβίαση της νομοθεσίας περί ναρκωτικών, λαθρεμπορίας και τυχερών παιχνιδιών, ή

β) που έχουν καταδικαστεί σε οποιαδήποτε ποινή για κακούργημα ή για κάποιο από τα εγκλήματα της περ. α), ή

γ) κατά των οποίων έχει ασκηθεί πειθαρχική δίωξη για πειθαρχικό παράπτωμα που δύναται να επισύρει την πειθαρχική ποινή της οριστικής παύσης, ή

δ) στους οποίους έχει επιβληθεί τελεσίδικα οποιαδήποτε πειθαρχική ποινή, ανώτερη του προστίμου αποδοχών τεσσάρων (4) μηνών για οποιαδήποτε πειθαρχικό παράπτωμα, μέχρι τη διαγραφή της ποινής, ή

ε) που τελούν σε αργία ή διαθεσιμότητα, ή που έχουν τεθεί σε αναστολή άσκησης καθηκόντων.

Επίσης, τρίτα μέρη μπορούν να εξουσιοδοτηθούν για την παραλαβή αναφορών παραβιάσεων, υπό την προϋπόθεση ότι παρέχουν τις δέουσες εγγυήσεις για την τήρησης της ανεξαρτησίας, της εμπιστευτικότητας, της προστασίας των δεδομένων και της μυστικότητας. Τέτοια τρίτα μέρη μπορούν να είναι πάροχοι πλατφορμών εξωτερικής αναφοράς, εξωτερικοί σύμβουλοι ελεγκτές, εκπρόσωποι συνδικαλιστικών οργανώσεων κλπ. 

Ο Υ.Π.Π.Α. οφείλει να: 

α) ασκεί τα καθήκοντά του με ακεραιότητα, αντικειμενικότητα, αμεροληψία, διαφάνεια και κοινωνική υπευθυνότητα, 

β) σέβεται και τηρεί τους κανόνες εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας για θέματα για τα οποία έλαβε γνώση κατά την άσκηση των καθηκόντων του, 

γ) απέχει από τη διαχείριση συγκεκριμένων υποθέσεων, δηλώνοντας κώλυμα, εφόσον συντρέχει περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων. 

Ο ΥΠΠΑ αναφέρεται απευθείας στο ανώτατο διοικητικό όργανο της επιχείρησης, η δε θητεία του διαρκεί ένα τουλάχιστον έτος και λύεται νωρίτερα μόνο για σπουδαίο λογο. 

Η προθεσμία ορισμού ΥΠΠΑ διαμορφώνεται ως εξής: 

– Επιχειρήσεις, που απασχολούν από 50 έως 249 εργαζόμενους, ανεξαρτήτως είδους και φύσης δραστηριότητας (δηλαδή ακόμη και εάν δεν ανήκουν σε εκείνες που λειτουργούν βάσει απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων κλπ): Οφείλουν να ορίσουν ΥΠΠΑ μέχρι την 17-12-2023 και να κάνουν την γνωστοποίηση στην Επιθεώρηση Εργασίας μέχρι την 17-2-2024. 

– Επιχειρήσεις που απασχολούν από 249 εργαζόμενους και πάνω, επίσης ανεξαρτήτως είδους και φύσης δραστηριότητας: Οφείλουν να ορίσουν ΥΠΠΑ μέχρι την 10-5-2023 και να κάνουν την γνωστοποίηση στην Επιθεώρηση Εργασίας μέχρι την 10-7-2023. 

Σημειώνεται ότι στον αριθμό των εργαζομένων περιλαμβάνονται:

αα) οι πλήρως απασχολούμενοι που έχουν ή τεκμαίρεται ότι έχουν εργασία έμμισθης απασχόλησης,

αβ) τα πρόσωπα που απασχολούνται με σχέση που εξομοιώνεται με έμμισθη εργασία, ανεξάρτητα του τρόπου που αμείβονται (συγκεκριμένα, περιλαμβάνονται οι έχοντες έμμισθη σχέση αλλά και τα πρόσωπα που απασχολούνται με σχέση που εξομοιώνεται με έμμισθη εργασία, όπως δικηγόροι, λογιστές ή μηχανικοί όταν είναι πλήρους απασχόλησης και ανεξάρτητα του τρόπου που αμείβονται (π.χ. με τιμολόγιο).

αγ) οι απασχολούμενοι με μίσθωση από άλλη οντότητα (ΕΠΑ, Δανειζόμενο προσωπικό), και

αδ) οι ιδιοκτήτες – επιχειρηματίες, εφόσον απασχολούνται στην οντότητα και αμείβονται από αυτή.

Δεν λαμβάνονται υπόψη εκπαιδευόμενοι και σπουδαστές που απασχολούνται με συμβάσεις εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Δεδομένου ότι η ισχύς του νόμου αρχίζει από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, το έτος αναφοράς υπολογισμού του πλήθους των απασχολούμενων στους φορείς του ιδιωτικού τομέα είναι για την πρώτη εφαρμογή το 2022. Έτσι, εάν εντός του 2022 υφίσταντο οι ανωτέρω αριθμοί “εργαζομενων”, ακόμη και εάν μειώθηκαν στην συνέχεια, οι επιχειρήσεις έχουν υποχρέωση ορισμού ΥΠΠΑ. Εννοείται ότι, εάν οι αριθμοί αυτοί συγκεντρωθούν μετά το 2022, ομοίως υφίσταται υποχρέωση ορισμού ΥΠΠΑ. 

δ) Η υποχρέωση ορισμού Υ.Π.Π.Α. διατηρείται για δύο (2) ημερολογιακά έτη μετά από το έτος κατά το οποίο ο φορέας συμπλήρωσε τον αριθμό των πενήντα (50) απασχολουμένων.